Unesco erkent 'witteren' als immaterieel cultureel erfgoed
Tijdens de 18e zitting van het Intergouvernementeel Comité voor de bescherming van het immaterieel cultureel erfgoed in Botswana, besliste Unesco om de traditionele irrigatie – ‘het witteren’ – op de ‘Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid’ te plaatsen. “Een fantastische bekroning voor onze vrijwilligers”, zegt Luc Winters, voorzitter Natuurpunt Lommel: “Na bijna 45 jaren aan volgehouden inspanningen om de oude bevloeiingstechnieken in stand te houden, is hiermee de toekomst evenzeer verzekerd”.
Traditionele irrigatie van grasland – in Vlaanderen ook wel witteren genoemd - is een eeuwenoude landbouwtechniek, waarbij stromend water via sloten en greppels tot op het grasland wordt geleid. Witteraars gebruiken enkel de zwaartekracht en de natuurlijke stroming van het water, zonder inzet van pompsystemen. In grote delen van Europa werd grasland vanaf de vroege middeleeuwen tot diep in de twintigste eeuw op deze manier bevloeid, ook bij ons in België.
Om de kennis en kunde over witteren op internationaal vlak te borgen, werkten zeven landen samen aan een uitgebreid dossier tot erkenning. Beoefenaars uit België, Oostenrijk, Duitsland, Italië, Luxemburg, Nederland en Zwitserland werden begeleid door experts, ngo’s, natuurparken en overheidsinstanties om hun aanvraag in te dienen bij het Intergouvernementeel Comité voor de bescherming van het immaterieel cultureel erfgoed. En met succes.
Een van de gebieden die daarbij ingeschreven worden op deze lijst is De Grote Watering te Lommel-Kolonie. De vrijwilligers van Natuurpunt Lommel staan daar sinds jaar en dag in om de technieken in stand te houden en de aanwezige vloeiweides te beheren.
De lokale afdeling van Natuurpunt werd in 1958 opgericht onder de naam “De Wielewaal Lommel”. Vanaf het begin was het voor de lokale vrijwilligers duidelijk dat De Grote Watering in Lommel een bijzonder natuurgebied was en is, en dat de ecologische rijkdom het gevolg is van de irrigatie met water uit het kanaal Bocholt-Herentals. Doordat dit water veel kalk en mineralen bevat, ontwikkelde zich op de vloeiweiden een uniek biotoop. Geruime tijd bleven de vloeiweiden echter onbenut liggen.
Toen in 1975 het grootste deel van De Grote Watering te koop werd aangeboden, werd de Stad Lommel onder impuls van de lokale vrijwilligers aangezocht om het gebied veilig te stellen voor de toekomst. In 1979 werd beslist om 2 hectare vloeiweiden te herstellen en weer in gebruik te nemen. Kanaaltjes en greppels werden geruimd en de lokale bevolking werd aangezocht. Gelukkig beheersten nog heel wat inwoners van Kolonie de kunst van het maaien, hooien én irrigeren. Sindsdien sieren kruidenrijke graslanden opnieuw het voorjaar en wordt het hooi elke zomer gemaaid en gedroogd. Door z’n samenstelling is dit kruidenhooi overigens bijzonder gegeerd.
Dit uniek stukje levend erfgoed is daarnaast ook een bijzonder waardevol natuurgebied. Door de aanhoudende aanvoer van kalkhoudend Maaswater kon zich hier een zeer rijke fauna en flora vestigen. Het water bracht immers meer mee dan alleen mineralen. De Grote Watering geeft nog ieder jaar geheimen prijs en de plantenrijkdom is uitermate groot; 200 van de hier groeiende planten komen elders in ons land niet meer voor en de dichtheid aan zeldzame en zeer zeldzame soorten is elders ongezien.
Vandaag, na bijna 45 jaren, wordt de traditionele bevloeiing nog ieder jaar toegepast door vrijwilligers van Natuurpunt Lommel. De beheerde oppervlakte is ondertussen uitgebreid tot 15 hectare en handenarbeid is deels vervangen door lichte machines. Het enthousiasme en de motivatie van de pioniers is uitgegroeid tot een plek die z’n gelijke niet kent: cultuur en educatie, natuur en ecologie vloeien hier samen met traditionele landbouwtechnieken en de grote kunst van waterbeheer. In tijden van een veranderend klimaat dat afwisselend droogte en wateroverlast kent, ligt hierin ongetwijfeld een deel van de oplossing verscholen.
“Het behoud van de ecologische, historische en esthetische waarde van De Grote Watering is zeer belangrijk. Van nog grote waarde is echter het behoud van de kameraadschappelijke en ongedwongen sfeer waarin vrijwilligers hun bijdrage leveren. De erkenning van het witteren op het allerhoogste niveau, kan dat gevoel alleen maar versterken,” besluit Luc Winters.