In verkiezingsprogramma’s voeren thema’s als te dure winkelkarren, graaiende politici, te hoge energierekeningen, tekort aan betaalbare huisvesting of de miserabele opvang van asielzoekers de boventoon. Soms sijpelt er een ander bericht tussendoor, zoals dat bericht dat het kabinet van Demir juridische stappen gaat ondernemen tegen de Nederlandse overheid.

Wat is er aan de hand?

Bij Sittard aan de Belgisch-Nederlandse grens loost Chemelot, een 800 hectare groot complex van chemische bedrijven onder aanvoering van DSM, afvalstoffen in de Maas. Belgische en Nederlandse drinkwaterbedrijven zijn voor een groot deel aangewezen op het water uit de Maas en de daarmee verbonden wateren, zoals het Albertkanaal.

De klimaatveranderingen verergeren de situatie nog. Bij overstromingen worden de stoffen over een groter gebied verspreid. Als het een droog jaar is (2022 was het droogste jaar deze eeuw) is er minder water om de concentratie van de giftige stoffen te verdunnen. Het is niet alleen een probleem voor drinkwaterbedrijven. Het water wordt ook gebruikt door boeren in sproei installaties en komt zo in onze voeding terecht.

Maar het water uit de Albertkanaal wordt gezuiverd en dan is het toch goed drinkwater?

RIWA-Maas, een samenwerkingsverband van Belgische en Nederlandse drinkwaterbedrijven, waaronder De Watergroep, schetst in haar jaarverslag van 2022 een verontrustend beeld:

“Alle drinkwaterbedrijven in Nederland die van oppervlaktewater drinkwater maken, gingen tot nu toe uit van de streefwaarden van het European River Memorandum (ERM). Als het water daaraan voldoet dan kan je er met natuurlijke zuiveringstechnieken drinkwater van maken. Voor PFAS is de ERM-streefwaarde 0,1 microgram of 100 nanogram per liter. Er zat nooit meer PFAS in het oppervlaktewater dan deze hoeveelheid, dus hadden we het er nooit over. Recent werd duidelijk dat deze waarde wel eens veel te hoog zou kunnen zijn. Tegelijkertijd vindt er nu ook een discussie plaats over of die normen wel streng genoeg zijn omdat je anders niet aan de gezondheidskundige waarden van de Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) voldoet. De EFSA adviseerde namelijk in 2020 om naar een maximum van slechts 4,4 nanogram per liter te gaan, nogal een verschil dus met de 100 nanogram uit de Europese Drinkwaterrichtlijn. RIVM adviseert, op basis van het EFSA advies, een maximum van 4,4 ng/l in PFOA equivalenten. Een norm die nu overal in de Maas wordt overschreden.”

De reden dat Demir de Nederlandse overheid en het Waterschap Limburg voor de rechter wil slepen is, dat er vergunningen zijn verstrekt zonder dat betrokken milieuorganisaties op de hoogte zijn gebracht. Iets wat volgens de Europese wetgeving verplicht is. Het kabinet van Demir stelt dus terecht dat de Nederlandse overheid in gebreke blijft. Volgens deskundigen gaat het waterprobleem een veel groter probleem vormen dan bijvoorbeeld stikstof.

Chemelot hoeft, vanwege bedrijfsgeheim, (nog) niet te vermelden welke stoffen worden geloosd. Het probleem is dat de drinkwaterbedrijven voor een groot deel testen en zuiveren op stoffen die wél door bedrijven worden aangegeven. Sommige stoffen zijn ook niet bekend:

“Uit een ander onderzoek bleek een niet-meetbare PFAS die door een rioolwaterzuivering ging er in een andere PFAS-vorm uitkwam die wel gemeten kan worden. Dan lijkt er soms meer PFAS uit de zuivering te komen dan er in ging. Het is dus ingewikkeld en er is nog veel te ontdekken.”

In de industriële zuiveringsinstallaties ontstaan soms nieuwe chemische verbindingen. Uit onderzoeken blijken de risico’s voor de gezondheidszorg groter zijn dan gedacht. Is het dan niet mogelijk om deze stoffen eruit te filteren?

In ‘Drinkwatervoorziening in Vlaanderen: organisatie en een blik vooruit’ van de Vlaamse Milieuorganisatie staat:

“Hoewel voor het produceren van drinkwater uit oppervlaktewater vrijwel altijd robuuste zuiveringstechnieken worden ingezet, zijn deze niet onfeilbaar en kunnen niet alle stoffen op en kosten-efficiënte wijze worden verwijderd uit het oppervlaktewater.
Artikel 7 van de Europese kaderrichtlijn Water voorziet erin dat lidstaten de oppervlaktewaterlichamen die gebruikt worden voor de productie van drinkwater beschermen met het oog op het niet verder laten toenemen van, of zelfs eerder laten afnemen van de noodzakelijke zuiveringsinspanningen.”

AWP, een Nederlandse organisatie met zetels in veel waterschappen, werkt samen met milieuorganisaties en drinkwaterbedrijven om de ‘waterveiligheid’ en de gezondheidsrisico’s in kaart te brengen. In 2027 moet ons oppervlaktewater aan eisen voldoen die waarschijnlijk niet gehaald worden. En dan nog is de vraag of die eisen wel ver genoeg gaan.

Karel Thieme, eigenaar van een bedrijf dat waterfilterapparatuur op basis van membraan-technologie produceert en sympathisant van AWP Limburg, stelt:

“Water drinken is zeker gezond, maar dan wel echt zuiver water, dus zónder restanten van medicijnen, chemicaliën (zoals PFAS), pesticiden (zoals glyfosaat), zware metalen (zoals lood), anorganische mineralen (calcium/magnesium), nanoplastics. hormonen en virussen. Traditionele waterzuiveringsmethoden zijn onvoldoende in staat om al deze onwenselijke/giftige stoffen uit het leidingwater te verwijderen.”

Onderzoek door Afdeling Milieu en Gezondheid van de Vrije Universiteit Amsterdam aangetoond dat 95 tot 99,9 % van de giftige stoffen op deze manier te verwijderen zijn. Daar hangt natuurlijk wel een prijskaartje aan vast die misschien te hoog is voor veel huishoudens. Voor hen is het wellicht minder zeker dat het drinken van kraanwater gezond is.

Benny Ahlers