Op mijn laatste column kreeg ik meer reacties dan normaal. Veel positieve reacties, waarvoor dank. Een enkele keer ook een iets zwaarmoedige reactie in de geest van ‘denk je nu echt dat er iets gaat veranderen?’

Eerlijk gezegd hou ik er niet van als mensen veren in mijn gat steken. Dat zit verdomd ongemakkelijk, zoals ik me maar al te goed herinner van een ervaring als software-developer bij het ABP, waar ik nietsvermoedend naar een ingelaste stand-up meeting ging en toen ‘en-plein-public’ nogal omstandig op mijn schouder werd geklopt. Ik zal jullie de details besparen, maar ik heb me toen wel voorgenomen om dit soort situaties te vermijden. Waarom? Elk succes is voor mij het resultaat van een goede samenwerking. Een showtje van ‘voorbeeld voor ons allen’ of erger nog ‘zie eens hoe goed ik ben’ schept een illusie, die afbreuk doet aan de werkelijkheid.

Een voorbeeldfunctie of leiderschap is, zachtjes gezegd, voor mij een problematisch begrip. In veel gevallen lijkt het neer te komen op het maken van een onderscheid tussen een soort alwetende en een nogal dommige volger. Het is een zwart-wit tegenstelling die bij mij maagzuur oproept. Het is ook de reden dat voor mij een rol als ‘dwarsligger’ een stuk comfortabeler is: je kunt ‘advocaat van de duivel’ spelen in een poging om een probleem aan te scherpen, om een discussie te bevrijden van one-liners die een zinvolle discussie om zeep helpen.

Yep, ik heb, met goed resultaat, een universitaire opleiding gevolgd. Als eerste uit onze arbeidersfamilie. Het belangrijkste wat ik daar heb geleerd is dat kennis een relatieve zekerheid biedt: wat vandaag waar lijkt, is morgen achterhaald en wordt vervangen door hopelijk een meer accuraat beeld. En, nog belangrijker, dat kennis een product is van interactie, van uitwisseling van ideeën: iedereen weet een beetje, samen weten we meer. Niemand heeft de wijsheid in pacht, ook al wordt ons dat vaak voorgespiegeld.

Weet een manager in een fabriek meer dan een arbeider? Wel, als zij of hij slim genoeg is om te luisteren naar wat er zich op de werkvloer afspeelt en wat de problemen zijn. Veel innovaties zijn te herleiden tot de problemen en oplossingen, die op de werkvloer worden ervaren.

Dat is ook de voedingsbodem van vrijwel alle succesvolle coöperaties. In mijn boek Katalysator verwijs ik naar Mondragon in het Baskisch dorpje Arrasate, waar een priester met veel succes een ‘economische democratie’ weet te ontwikkelen in een samenleving waar armoede en werkloosheid de boventoon voeren. Dit is maar één van de vele voorbeelden, die we in onze samenlevingen kunnen zien. Dat geldt niet alleen voor zaken op economisch vlak, maar zeker ook voor problemen op sociaal vlak: het ontstaan van wijkorganisaties die het recht opeisen om problemen op gebieden als leefbaarheid, criminaliteit, mobiliteit en armoedebestrijding in eigen handen te nemen.

Een schijnbaar alwetende schepen of minister laat het vaak afweten of levert half werk bij het inschatten van problemen en het onderzoek naar achterliggende oorzaken. Voor een deel wordt dat veroorzaakt door onvolledige informatie. We hebben nood aan samenleving waarin meer mensen participeren die, in bijvoorbeeld bedrijven of buurtverenigingen, willen en kunnen aangeven waar het knelt en wat mogelijke oplossingen zijn. Zoals nu het geval is bij Audi in Brussel waar massaontslag dreigt.

Een afwachtende houding gevolgd door een klaagzang dat het beleid niet deugd levert alleen frustratie en woede op. Wat we nodig hebben zijn betrokken inwoners, die het recht opeisen om mee te beslissen hoe onze samenleving leefbaar te houden, of te maken afhankelijk van de situatie waarin je je bevindt.

Samengevat: bedankt voor jullie complimentjes, maar ik ruil ze graag in voor concrete participatie al dan niet voorzien van pittig commentaar. Lommel is een multiculturele gemeenschap waarin ik me thuis voel, een gemeenschap met veel potentieel. Wat we vooral nodig hebben zijn meer ‘dwarsliggers’ die aangeven hoe we onze stad leefbaarder kunnen maken.

Benny AHLERS