De recente zaak van de Leuvense gynaecologiestudent die schuldig werd bevonden aan verkrachting en aanranding, maar geen effectieve straf opgelegd kreeg, heeft het publieke debat over seksueel geweld in België opnieuw doen oplaaien. Deze zaak roept niet enkel vragen op over individuele verantwoordelijkheid, maar legt ook pijnlijke spanningen bloot tussen recht en rechtvaardigheidsgevoel, tussen juridische proportionaliteit en sociale repercussies.  

Achter de cijfers  
In 2023 registreerde het Openbaar Ministerie 11.210 dossiers met betrekking tot aanranding en verkrachting, een stijging van 41% ten opzichte van 2014. Deze toename kan deels worden toegeschreven aan een verbeterde aanpak en een verhoogde bereidheid van slachtoffers om aangifte te doen, mede dankzij bepaalde maatschappelijke bewegingen. Toch blijft seksueel geweld een groot probleem; een studie uitgevoerd door de Universiteit Gent in 2021 toonde aan dat twee derde van de Belgen tijdens hun leven te maken kreeg met een vorm van seksueel geweld. 

Ondanks het stijgende aantal meldingen leidt slechts een fractie van de aangiftes tot een effectieve vervolging. In de periode 2016-2020 werden meer dan de helft van de zedenzaken geseponeerd, vaak vanwege onvoldoende bewijs of onbekende daders. Dit hoge percentage seponeringen beschadigt het vertrouwen van slachtoffers in het rechtssysteem en kan hen mogelijk ontmoedigen om dergelijke misdrijven te melden. Een veroordeling, zoals in het geval van de Leuvense student, blijft eerder een uitzondering op de regel. 

Geen monster, wel schuldig 
Toch is deze veroordeling voor velen onvoldoende. De opschorting van straf – waarbij de student schuldig werd bevonden, maar geen straf kreeg vanwege een ‘gunstige persoonlijkheid’ – voelde voor velen als een klap in het gezicht. Zeker omdat het hier om een duidelijke zaak ging met voldoende bewijs. Maar diezelfde zaak toont ook hoe complex het onderwerp van toestemming blijft. Het slachtoffer was zwaar onder invloed en niet in staat om toe te stemmen. Tegelijk blijkt ze ook zélf toenadering te hebben gezocht, door bijvoorbeeld de dader meermaals te kussen onderweg naar zijn kot. Veel mensen struikelen nog steeds over zulke grijze zones. Men vraagt zich af of er sprake kan zijn van verkrachting als iemand zélf de keuze maakt om dronken te worden en toenadering te zoeken, waarna een ander er vervolgens misbruik van maakt.  

Precies dat spanningsveld vraagt om nuance. Daders zijn niet altijd karikaturale 'monsters’ die social media van hen maken. Het zijn vaak jonge mensen – zoals deze student – die grenzen niet herkennen, verkeerd interpreteren of, erger nog, bewust negeren. Net daarom is het cruciaal dat het rechtssysteem klare taal spreekt. Seks hebben met iemand die geen toestemming kan geven is geen ongelukje, maar een misdrijf. Tegelijk is het ook belangrijk om stil te staan bij de gevolgen van publieke verontwaardiging. De student kreeg dan wel geen celstraf, maar door het lekken van zijn naam en de maatschappelijke veroordeling zal deze zaak hem ongetwijfeld levenslang achtervolgen. 

Wat deze zaak zo schrijnend maakt, is wat het vertelt over een samenleving die worstelt met grenzen, schuld, herstel en straf. Er is dringend nood aan een rechtssysteem dat slachtoffers rechtvaardigheid biedt – zonder het over te laten aan ‘trial by Twitter’.  

Seks zonder twijfel 
Tenslotte toont deze zaak ook hoe belangrijk het is om als samenleving het gesprek aan te gaan over grenzen, verantwoordelijkheid en preventie. Seksueel geweld voorkomen begint niet pas in de rechtszaal, maar in de slaapkamer of op het feestje. Toestemming moet helder, actief én nuchter zijn. Iemand die zwaar onder invloed is, kan niet weloverwogen akkoord gaan, ook niet als er eerder sprake was van flirten of fysiek contact. Daarnaast moet er rekening mee gehouden worden dat grenzen op elk moment kunnen veranderen. Communiceren over seks en intimiteit is geen sfeerbreker, maar een essentieel onderdeel van wederzijds respect. 

Verantwoordelijkheid nemen betekent ook bewust omgaan met alcohol en drugs. Niet vanuit een moralistisch standpunt, maar omdat iedereen het verdient om veilige keuzes te kunnen maken. Wie drinkt of gebruikt, kan zijn of haar grenzen moeilijker aangeven. Dat maakt het des te belangrijker dat anderen die grenzen bewaken, of in concrete taal: dat we op elkaar letten. Seksueel geweld voorkomen is geen individuele verantwoordelijkheid. Wie iets ziet gebeuren wat niet pluis voelt, heeft de plicht actie te ondernemen. Alleen zo bouwen we aan een cultuur waarin ‘nee’ altijd telt, 'misschien’ nooit genoeg is, en 'ja’ enkel betekenis heeft als het vrij, bewust én gewild gegeven wordt.  

Maryam Khair