Terwijl het buiten pijpenstelen regent, begin ik aan mijn column met een onbestemd gevoel. Ligt het aan de zomer die maar niet wil zomeren? Of is het misschien mijn zoveelste verjaardag die voor de deur staat en herinneringen oproept aan een onbezorgde jeugd gevuld met lange warme zomervakanties, winters met bergen sneeuw en familieavonden waarin verhalen van vroeger de boventoon voerden? Verhalen waarin overdrijving voor lief werd genomen of, en dat was meestal het geval, van plagende, spottende opmerkingen werden voorzien, als de overdrijving een gevoelsmatige grens overschreed.

Ik zie mijn moeder nog een meewarige, laatdunkende blik op mijn vader werpen wanneer hij herinneringen ophaalde en herbeleefde, waarbij zijn monoloog soms werd overgoten met de ‘vroeger-was-alles-beter’-saus. Waarschijnlijk had dat te maken met de solidariteit die hij had ondervonden als landarbeider. Haar ervaringen waren duidelijk anders. Wat ook de reden zal zijn geweest dat ze, meer dan mijn vader, zich strijdbaar opstelde om de wereld en met name haar omgeving, te veranderen. Ik verbaas me nog steeds over haar schijnbaar onuitputtelijke energie en haar bereidheid om zonder aarzeling op te komen voor iedereen die kopje onder dreigde te gaan in een omgeving die geplaagd werd door armoede en ongelijkheid. Haar bemoeienissen beperkte ze niet tot onze naaste buren.

Het heeft ons gevormd. Ook bij mijn broer en zus zie ik hoe haar inzet en activiteiten hebben geresulteerd in een opstandige houding en sociale betrokkenheid. We komen uit een familie van ‘dwarsliggers’, die ervan overtuigd zijn dat een betere samenleving alleen mogelijk is als we zelf ook de handen uit de mouwen steken.

Wél veranderd is de onbezonnenheid waarmee we de toekomst tegemoet zagen. Als kind was je ervan overtuigd dat we op de goede weg waren: de vooruitzichten werden steeds beter en de gruwelijke verhalen over de oorlog behoorden tot het verleden. No way, dat onze samenleving zou toestaan dat dit zich nog eens zou herhalen. Dat gevoel werd versterkt door de actiebereidheid in Oost-Groningen, de omgeving waarin we opgroeiden, en het groeiende draagvlak bij de bevolking om het roer om te gooien.

De beelden die we vandaag krijgen voorgeschoteld tonen een andere wereld. Niet altijd beelden over wat er zich in werkelijkheid afspeelt. Net als toen, en net als bijvoorbeeld in de film ‘The Truman Show’ met Tom Hanks, is het soms meer een mix van illusie-entertainment en halve waarheden, soms gepeperd met pertinente leugens. Feiten en wetenschap worden met een subjectieve invulling gepresenteerd, alsof de ‘platte-aarde-theorie’ evenveel recht van bestaan heeft als de natuurwetenschap die ons steeds diepgaander kennis verschaft over het heelal.

Dat ‘onbestemd gevoel’ is voor een deel nostalgie naar een tijd waarin de maakbaarheid van een betere wereld als een soort vanzelfsprekendheid gold. Een ander en tegengesteld deel heeft betrekking op het ongemakkelijk gevoel dat wordt veroorzaakt door media en politieke partijen, die een angstcultuur scheppen. Met als gevolg dat mensen uit andere culturen, werklozen, eenouder gezinnen of mensen met een andere seksuele geaardheid als zondebokken voor problemen in onze samenleving worden opgevoerd. De solidariteit van de ‘welvaartsstaat’ lijkt af te brokkelen.

Ernst Toller, aan het begin van de vorige eeuw professor aan de universiteit van München, met de twijfelachtige eer om aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog door Goebbels als ‘hoofdvijand van de nazi-ideologie’ te worden gekarakteriseerd, schreef ook over ‘Zeitflucht der Massen’: de neiging van de massa om voor irrationele ‘oplossingen’ te kiezen.

Tijden veranderen en soms lijkt de geschiedenis zich te herhalen. Lijkt, want buiten het beeld dat ons wordt voorgeschoteld, is de wereld in een rap tempo aan het veranderen. Net als toen is er sprake van een toenemende polarisatie met als grote verschil dat de krachtsverhoudingen drastisch zijn gewijzigd. Niet alleen in Latijns-Amerika of Afrika. Ook al komt het sporadisch in beeld: overal in Europa groeit het verzet. Meer mensen dan ooit, meer dan in mei 1968, gaan de straat op om veranderingen af te dwingen. Tegen de genocide in Gaza, tegen de oorlog in Oekraïne, tegen de bezuinigingen op sociale voorzieningen en tegen de groeiende kloof tussen rijk en arm.

Nee, ik heb geen enkele reden om pessimistisch te zijn. Mijn ‘onbestemd gevoel’ heeft vooral te maken met het besef dat het schijnbaar zekere toekomstbeeld, een product dat voortkwam uit jeugdig onbezonnenheid, plaats heeft gemaakt voor een wereld van mogelijkheden die voor ons opdoemt. Het is aan ons om het beste daaruit te verwezenlijken door onze handen uit de mouwen steken.

Benny AHLERS