De 'Witterdagen 2024' bereiken hun climax: het grote publiek kon vandaag onder begeleiding van de wittergidsen de bevloeide percelen bezoeken. Bezoekers ontdekten hoe een traditionele landbouwtechniek zorgt voor meer en betere natuur. Er waren een vijftigtal deelnemers aan deze wandeling vandaag, en deze werden opgesplist in twee groepen. Onze reporter (Sabine Driedonkx) zat in de groep onder leiding van deskundige terzake Dirk Delchambre. Haar verslag hieronder:

Dirk nam ons mee in de geschiedenis en startte zijn verhaal rond de jaren 1840- 1850. Hij vertelde onder andere hoe gezinnen naar hier gelokt werden om hier te komen helpen. Ze kregen in ruil 5 hectare grond, een koe, een kastanjeboom en een waterput.De 20 staatsboerderijen uit die tijd vind je hier nog steeds terug. Maar de mensen trokken terug weg omdat het één groot fiasco werd. Er werd maar 213 hectare bevloeid, een peulschil van wat men voor ogen had.

We kregen een hele uiteenzetting van hoe er kanalen gemaakt werden en hoe uiteindelijk het water van de grote Fossée tot aan de vloeiweides geraakte. Het water dat vanuit Frankrijk door kalkrijke gebieden stroomt, zorgt voor de aanvoer van diverse mineralen, waaronder dus calcium. En zo kan men van de zeer arme grond die we hier hebben een ideale voedingsbodem maken voor diverse planten. Dat is ook te zien aan de vele soorten planten die hier volop groeien. Dirk gaf als tip mee om in mei en juni hier te komen wandelen en te genieten van de talrijke planten en bloemen die hier groeien. Momenteel bloeit de krokus volop. Dirk liet ons weten dat we de meeldraden ook kennen als de specerij saffraan. In de herfst bloeit hier een gelijkaardige bloem, namelijk herfsttijloos, maar deze bloem is zeer giftig en dus zeker niet te verwarren met de krokus.

Blijkbaar kan je als je 's morgens vroeg komt wandelen de kalkafzetting zien als een soort van nevel(?) op het gras van de vloeiweides. Het water dat we gezien hebben aan de start van de wandeling zag er vrij troebel uit, later nam Dirk een staaltje op het einde van de vloeiweide en dan kon je duidelijk zien dat dit water wel helder was. Dat komt doordat de mineralen die in het water zitten al afgezet werden.

Het water stroomt omdat er een hoogteverschil is van ongeveer 5 meter op ongeveer 1.8 kilometer. Op het hoogste punt zit je boven de 40 meter boven de zeespiegel. Op 1 perceel zijn ongeveer aan 3 km slootjes gemaakt. Vandaag werd een 2e perceel bevloeid (afgelopen dinsdag het eerste).

We kregen ook uitleg over de diversiteit aan dieren dat je hier kon zien. Hij liet ons zien hoe we reeën konden spotten, waar de bevers actief waren geweest,...

Sommige van die pioniers uit 1977 hanteren ook vandaag nog schop en zoefmes in de ploeg van 15 witteraars die de knepen van het ambacht onder de knie hebben. Deze kern wordt bijgestaan door een 35-tal vrijwilligers die onder meer het Wateringhuis openhouden of groepen gidsen. En ook de lokale gemeenschap is erg betrokken bij wat gerust ‘hun lokale traditie’ kan genoemd worden.

UNESCO
Nieuw dit jaar is dat het witteren voor het eerst gebeurd onder vlag van de UNESCO. Sinds eind 2023 prijkt de traditionele irrigatie – en dus het ‘witteren’ – op de ‘Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid’.

“Een fantastische bekroning voor onze vrijwilligers”, zegt Luc Winters, voorzitter Natuurpunt Lommel: “Na meer dan 45 jaren aan volgehouden inspanningen om de oude bevloeiingstechnieken in stand te houden, is hiermee de toekomst evenzeer verzekerd”.

Traditionele irrigatie van grasland is een eeuwenoude landbouwtechniek, waarbij stromend water via sloten en greppels tot op het grasland wordt geleid. Witteraars gebruiken enkel de zwaartekracht en de natuurlijke stroming van het water, zonder inzet van pompsystemen. In grote delen van Europa werd grasland vanaf de vroege middeleeuwen tot diep in de twintigste eeuw op deze manier bevloeid, ook bij ons in België. De Grote Watering te Lommel-Kolonie geldt echter ook vandaag nog als exemplarisch voorbeeld van deze methode.

HOE HET ALLEMAAL BEGON
Toen in 1975 het grootste deel van De Grote Watering te koop werd aangeboden, werd de Stad Lommel onder impuls van de lokale vrijwilligers aangezocht om het gebied veilig te stellen voor de toekomst. In 1979 werd beslist om 2 hectare vloeiweiden te herstellen en weer in gebruik te nemen. Kanaaltjes en greppels werden geruimd en de lokale bevolking werd aangezocht. Gelukkig beheersten nog heel wat inwoners van Kolonie de kunst van het maaien, hooien én irrigeren. Sindsdien sieren kruidenrijke graslanden opnieuw het voorjaar en wordt het hooi elke zomer gemaaid en gedroogd. Door z’n samenstelling is dit kruidenhooi overigens bijzonder gegeerd.

NATUURLANDBOUW – LANDBOUWNATUUR
Dit uniek stukje levend erfgoed is naast een excellente hooileverancier ook een bijzonder waardevol natuurgebied. Door de aanhoudende aanvoer van kalkhoudend Maaswater kon zich hier een zeer rijke fauna en flora vestigen. Het water bracht immers meer mee dan alleen mineralen naar de arme Kempengrond. De Grote Watering geeft nog ieder jaar geheimen prijs en de plantenrijkdom is uitermate groot; 200 van de hier groeiende planten komen elders in ons land niet meer voor en de dichtheid aan zeldzame en zeer zeldzame soorten is ongezien.

Zeer recent nog hebben uitgevoerde bodemanalyses aangetoond dat de vloeiweiden in Lommel een bijzonder en rijk bodemleven herbergen. Zeker in vergelijking met de met drijfmest behandelde graslanden scoort de wittering opvallend hoog in indicatoren kenmerkend voor botanisch rijke graslanden. De volgehouden inspanningen van het witteren hebben er voor gezorgd dat Lommel-Kolonie over een van de (zoniet dé) beste graslanden in ons land beschikt. Het doet sommigen ervan dromen dat het traditioneel bevloeien misschien wel z’n weg kan terugvinden naar de moderne landbouw. Immers; ook onze boeren zijn gebaat met weilanden met een stabiel en gezond bodemleven, waar rijk water zorgt voor golvend gras.

VANDAAG EN MORGEN
Vandaag wordt de traditionele bevloeiing nog ieder jaar toegepast door vrijwilligers van Natuurpunt Lommel. De beheerde oppervlakte is ondertussen uitgebreid tot 15 hectare en handenarbeid is deels vervangen door lichte machines. Het enthousiasme en de motivatie van de pioniers is uitgegroeid tot een plek die z’n gelijke niet kent: cultuur en educatie, natuur en ecologie vloeien hier samen met traditionele landbouwtechnieken en de grote kunst van waterbeheer. In tijden van een veranderend klimaat dat afwisselend droogte en wateroverlast kent, ligt hierin ongetwijfeld een deel van de oplossing verscholen.

“Het behoud van de ecologische, historische en esthetische waarde van De Grote Watering is zeer belangrijk. Van nog grote waarde is echter het behoud van de kameraadschappelijke en ongedwongen sfeer waarin vrijwilligers hun bijdrage leveren. De erkenning van het witteren op het allerhoogste niveau, kan dat gevoel alleen maar versterken,” besluit Luc Winters.